Studio Jan de Boer is een ontwerpstudio gespecialiseerd in het ontwerpen van alles wat het boekenvak nodig heeft. Zij ontwerpen boekomslagen, binnenwerken, huisstijlen, bedrijfslogo’s, promotiemateriaal voor de uitgeverijen en boekhandels en denken mee met uitgeverijen over acties. Afgelopen week werd in DWDD de biografie van Jan Wolkers gepresenteerd.

Na een kleine dwaaltocht door het pand waarin de Studio Jan de Boer is gevestigd, kom ik bij een glazen deur. Ik weet direct dat ik goed zit als ik door de deur kijk. De wanden zijn van vloer tot plafond bekleed met kasten vol boeken. Alle mogelijke kleuren, afbeeldingen, typografieen en auteurs spatten me tegemoet. Aan de andere kant van de ruimte zitten drie mensen geconcentreerd te werken. Jan komt me met een brede glimlach tegemoet, we gaan zitten.

*

Foto: Jan de Boer

Kun je me vertellen hoe je te werk gaat wanneer je een opdracht krijgt?

Wij gaan bij voorkeur in gesprek met de uitgeverij. Dat werkt beter dan heen en weer mailen over de opdracht. In een gesprek kom je makkelijker tot de kern. Ik investeer veel tijd in die gesprekken. Vervolgens ga ik op zoek naar beeld. Dan laat ik het zien aan de klant en daarna bouw ik het ontwerp in fases op, net zo lang totdat het klaar is.

“Het maken van een boek is een belangrijke en eervolle zaak.”

Lees je het hele boek voor je het omslag maakt?

Ik lees zelden het hele boek. Soms een hoofdstuk voor de tone of voice. Ik ken de uitgeverij goed en ik weet wat ze willen. Ik ken de auteur omdat ik erover heb gehoord of zijn/haar werk heb gelezen. Ik ben altijd goed geïnformeerd.
Het wezen van de uitgeverij speelt een hele grote rol in het ontwerp.
Ik ben ook een echte lezer. Je kunt dit vak alleen maar uitoefenen door heel veel te lezen, je moet weten wat er speelt. Ik ben vaak mijn eigen klant. Ik probeer net zo goed voorbereid te zijn op vragen als de uitgeverij zelf.

Werk je graag met een vaste zetter samen?

Jazeker. Zij staan net zo professioneel in het vak als wij. Zetters die pagina’s eruit jassen voor de allerlaagste prijs, daar hebben wij niet zoveel mee. De echte ambachtslui, daar werken we graag mee.

Het maken van een boek is een belangrijke en eervolle zaak. Alle boeken die we maken gaan naar de Nationale Koninklijke Bibliotheek in Den Haag en staan daar over honderd jaar nog. Daarom moet je als zetter en ontwerper beiden begrijpen wat je aan het doen bent. Een boek moet kwaliteit hebben, passen bij de auteur en onze eigen standaard.

Ik vraag Jan om een voorbeeld te geven van een werk waarin die zaken samenkomen. Hij staat op, pakt een boek uit de kast en legt het met een plof op tafel. Het is een jubileumeditie van ‘Joe Speedboot’ van Tommy Wieringa.

Hoe noemen we deze kleur?

Mislukt blauw?

Goed, mislukt blauw dus. Het boek dat voor me ligt heeft een linnen omslag, een rechthoekig, afwijkend formaat. Er staat een arm met een spierbal op de voorkant. In de spierbal een oranje bal. Ik noem het een planeet. Jan zegt ‘Nee,’ beent weg en komt terug met een ander boek, legt het ernaast. Het is het origineel van het boek, waar overduidelijk een sinaasappel op staat. We slaan het open. Een ‘luchtige’ bladspiegel, duiden we samen. Er is veel ruimte gelaten om de letters heen en de tekst is niet ‘klonterig’. Ik bedoel hiermee dat het uitnodigend is om te lezen en niet als een ‘muur van tekst’ oogt. Ook heeft het een leeslintje. Bij dit boek is nergens op bezuinigd. 

Links: jubileumeditie Joe Speedboot, rechts: origineel omslag Joe Speedboot

“Het ontwerp moet de consument een kaakslag toedienen.”

Hoe zorg je ervoor dat een omslag niet cliché wordt?

Je moet jezelf niet herhalen. Wij zijn met drie ontwerpers en een stagiair. We houden elkaar bij de les. Als je jezelf niet kunt vernieuwen, moet je ermee ophouden. Soms werk je ‘s ochtends aan een omslag over breien en ‘s middags aan de nieuwe Campert, de volgende dag weer een spannend boek. Je moet alles doen, dat houdt je scherp.

 “Het gaat om een standaard van kwaliteit en dat het klopt in de details; dat alles in verhouding is.”

In hoeverre probeer je complementair te zijn aan de inhoud van het boek?

Ik probeer altijd iets te vinden dat het boek verbeeldt, wat de ziel van het boek raakt. Bij spannende boeken moet je wel veel meer naar de inhoud toewerken. Het ontwerp moet de consument een kaakslag toedienen. Bij literaire werken probeer je meer een gevoel over te brengen.

Ik hoeverre ben je bezig met die ‘kaakslag’ en de verkoopbaarheid?

Heel erg. Het klinkt misschien idioot, maar wij helpen vooral de opdrachtgever de boeken te verkopen. Van de tien omslagen is er misschien één echt van jezelf. De rest moet helpen om die boeken de winkel uit te sleuren.

Zie je jezelf als kunstenaar?

Als toegepast kunstenaar.

Meer toegepast of meer kunstenaar?

Er middenin. Precies er middenin.

Heeft Studio Jan de Boer een eigen ‘handtekening’?

Wij zijn heel sterk in het vinden van de juiste combinatie van beeld en typografie dat volledig past bij de klant. Wij begrijpen al die kleine verschillen tussen uitgeverijen en zij waarderen dat we dat zo goed zien, dát is onze handtekening. Het gaat om een standaard van kwaliteit en dat het klopt in de details; dat alles in verhouding is.

Heb je een favoriete typografie?

Ik hou van klassieke typografie. Soms vind ik het ook leuk om met klassieke typografie hele woeste dingen te maken. Ik vind het leuk om een ongebruikelijke vormgeving te maken en me uit te leven.

Jan loopt weer weg en komt met een stapel boeken terug. Het is ‘Klunen’ van Kluun. Dit is een ouderwets lettertype, een letter uit de jaren 20, Duitsland. Ikzelf had dacht bij klassiek altijd meteen aan een schreef, maar dit is een hele strakke, schreefloze letter. De omslagen zijn in verschillende felle kleuren. Het doet me aan Berlijnse feesten en galeries met hippe drankjes denken. Ik zeg dat ik het zou willen inlijsten. ‘Soms moet je daarnaar streven,’ zegt Jan.

Poster met omslagen ‘Klunen’ van Kluun

Wat is het werk waarin de wens van de klant, de kaakslag en jouw eigen smaak terugkomt?

Ik heb nu net de biografie van Jan Wolkers ontworpen. En daarbij samen met Onno Blom, een beeldbiografie mogen maken. Voor mij is dit de leukste en meest intensieve klus geweest van de afgelopen jaren. Daarnaast bijvoorbeeld Zupheul, Febbo, Grakjesbembaaf, kortweg Jan van Mike Boddé.

Jan legt het werk op tafel. Op het omslag staat Mike Boddé zelf als dronkaard in de Middeleeuwen. Het is een parodie op de schilderkunst in die tijd. Jan heeft ook het binnenwerk gemaakt, ik sla het boek open en ik schrik er bijna van. De pagina’s schreeuwen me tegemoet: koffievlekken, handafdrukken, notenbalken, een grove, ongelijke afsnede van de pagina’s, alle pagina’s hebben hetzelfde paginanummer en er staan zelfs reclame’s in. Ondertussen zit Jan met een brede glimlach naar me te kijken terwijl ik er doorheen blader:

Binnenwerk en omslag: Zupheul, Febbo, Grakjesbembaaf, kortweg Jan van Mike Boddé

Het maken van dit omslag is met veel buldergelach samengegaan. Ik heb alles gedaan wat eigenlijk ‘niet mag’ in het vak. Ik mocht hier de spot drijven met mijn eigen vak en over dwars tegenin gaan wat ik ooit heb geleerd. Er is ook buitengewoon goed gereageerd op deze vormgeving.

“Veel boeken worden rommelig en wat ongeïnteresseerd vormgegeven, daar redden we het niet meer mee.”

Kun je iets vertellen over omslagen die zijn afgekeurd?

Dat gebeurt natuurlijk. Van een omslag heb ik een keer negentien versies gemaakt. Het ging om een belangrijk boek dat de auteur weer op de kaart moest zetten. De opdracht werd gaandeweg steeds meer bijgeschaafd tot het punt dat ik moest uitleggen dat wat ze wilden niet kon. Dat ik dat niet kon maken omdat het gekunsteld en nep werd. Ik heb uiteindelijk mijn naam uit het colofon laten halen.

Hoeveel tijd zat hierin?

Ik hier vier dagen werk in gestoken, terwijl er 4-5 uur voor een omslag staat. Er is niet zoveel veranderd in de prijs voor een omslag. Vroeger was het 1000 gulden, nu is het 500 euro. Je moet efficiënt werken, en soms moet je jezelf de ruimte gunnen. Het boek van Mike Boddé kostte veel tijd en ik hield er niet veel aan over, maar ik heb er wel veel van geleerd. Je moet ook gewoon van je vak houden!

Wat onderscheidt een goed omslag van een ‘slecht’ omslag?

Je moet goed nadenken over wat voor type lezer het boek gaat trekken, hoe de boekhandel het boek gaat positioneren en die know-how moet je in het omslag stoppen. En als uitgever moet je durven investeren in goed beeld en waar nodig in omslagveredeling.

Veel boeken worden rommelig en wat ongeïnteresseerd vormgegeven, daar redden we het niet meer mee. Ook over omslagen die wat lager in de markt zitten moet veel beter worden nagedacht.

Wat vinden vrouwen mooi?

Vrouwen houden van ambachtelijk, van een verzorgd omslag dat warmte en gezelligheid uitstraalt.

“Investeer meer in kwaliteit, en betaal je vormgevers eens wat meer: die moeten het tenslotte gaan doen. Maak betere en mooiere boeken!”

Hoe weet je dat?

Wij gaan ieder jaar naar de Frankfurter Buchmesse, daar pik je trends op. Ik kom zoveel mogelijk in de boekhandel. Ik heb er geen eenduidig antwoord op, het is een gevoel, ik vaar vaak op m’n intuïtie. En verder moet je de krant lezen en weten wat er speelt.

Wat zijn op dit moment trends in het boekenvak?

Niet iets in het bijzonder, misschien grove of getekende typografie. Er verandert maar weinig de afgelopen jaren. Het zijn nog steeds moeilijke tijden in het boekenvak en uitgevers zijn bang de gebaande paden te verlaten. Mijns inziens moet je dat dus nu juist wel doen. Investeer meer in kwaliteit, en betaal je vormgevers eens wat meer: die moeten het tenslotte gaan doen. Maak betere en mooiere boeken!

Wat was je mooiste ervaring?

Zoals gezegd, ik heb de afgelopen tijd gewerkt aan de biografie van Jan Wolkers en daarbij kreeg ik veel ruimte en vertrouwen van de auteur en De Bezige Bij, en niet te vergeten van Karina Wolkers. In dit project kwam eigenlijk alles samen: Jan Wolkers, een van mijn absolute helden, bij wie ik nu letterlijk dichtbij kon komen. De mogelijkheid om te maken wat ik zelf echt mooi vind en alle ervaring die ik heb daarvoor in te zetten, en dat in een uniek samenwerkingsverband. De mooiste klus van de afgelopen jaren!

Ik hou hier nooit mee op, of ik moet van mijn stoel vallen.

Omslag en binnenwerk: Het litteken van de dood; De biografie van Jan Wolkers

*