Foto: Sarah Van Looy

Emma Laura Schouten, tutor bij Editio, werkzaam als freelance redacteur en docent, voltooide eerder de master Redacteur/editor aan de Universiteit van Amsterdam. Ze liep in Londen stage bij literair agentschap Andrew Nurnberg Associates, en werkte daarna bij David Higham Associates, eveneens een literair agentschap. Haar debuutroman Nachtschade kwam begin februari uit bij Uitgeverij Van Oorschot.

Emma Laura Schouten heeft een missie: migraine een stem geven in de literatuur. In haar debuutroman Nachtschade benadert ze migraine niet alleen als een fysiek fenomeen, maar ook als een personage, als een demon uit de oudheid. ‘Het is moeilijk om over pijn te schrijven als je er middenin zit,’ zegt ze. ‘Op zo’n moment raak ik ook de woorden kwijt, je bént die pijn.’ Toch slaagde ze erin een boek te maken dat migraine niet alleen tastbaarder maakt, maar ook een bredere thematiek raakt: hoe beschrijf je iets dat zich aan taal lijkt te onttrekken?

De geboorte van Nachtschade

Schouten werkte vijf jaar aan Nachtschade, maar pas de laatste twee jaar intensief. ‘De eerste drie jaar schreef ik af en toe een alinea, meer niet,’ vertelt ze. ‘Pas later kwam het in een stroomversnelling.’ Ze wilde niet zomaar een roman schrijven over migraine, maar een boek dat een literaire zoektocht naar taal en betekenis werd. De hoofdpersoon in Nachtschade lijdt aan migraine en probeert haar ziekte meer te leren kennen door de levens van vrouwen uit het verleden te onderzoeken die eveneens door deze pijn werden geteisterd. ‘Het begon allemaal met de fascinatie voor de zeventiende-eeuwse filosofe Anne Finch Conway.’ Maar pas na een opmerking van haar redacteur werden er andere vrouwen bijgeschreven. ‘Dat al die andere vrouwen erbij kwamen is pas relatief laat in het proces gebeurd. Mijn redacteur vroeg: “Horen er niet überhaupt meer vrouwen in dit boek?”’

Die ontdekking kwam niet zonder moeite. ‘Ik begon te googlen: “writers migraines”. Dan krijg je bijna alleen maar mannen. Ook toen ik “female writers” toevoegde, vond ik met moeite wat ik zocht.’ Namen als Dorothy Wordsworth, Sylvia Plath en Elizabeth Barrett Browning doken later op, vrouwen die migraine niet alleen ervoeren, maar er soms ook over schreven. ‘Eigenlijk leidde de ene migraine schrijfster me naar de andere. Ze schreven elkaar bijvoorbeeld brieven. Dus opeens bleken er allemaal lijntjes te lopen tussen die vrouwen. En toen dacht ik wel: er is hier een soort spinnenweb van al die vrouwen. Daar moet ik iets mee.’

De uitdaging van taal

Een van de grootste uitdagingen was het vinden van de juiste taal om migraine te beschrijven. ‘Sommige mensen kunnen tijdens een aanval nog schrijven,’ zegt Schouten, ‘maar ik niet. Ik kan niet eens naar een scherm kijken, en ik raak woorden kwijt. Dus ik moest later terughalen hoe het voelde. En dat is lastig, want er zit een weerstand in je brein.’ Uiteindelijk lukte het haar om dit proces te trainen. ‘Ik begon mezelf steeds opnieuw af te vragen: wat gebeurde er, hoe voelde dat en zou ik dat aan iemand kunnen uitleggen? Zo vond ik langzaam de taal.’

Maar soms leek taal voor Schouten niet genoeg. ‘Als taal tekortschiet, kun je ook voor beeld kiezen.’ Op een pagina priemt een stekelige spiraal uit het papier. ‘Als ik een migraineaanval in beeld zou moeten uitdrukken, dan is het eerste wat in me op kwam een soort spiraal. Dus een soort duizelingwekkende draaiing, die je omlaag trekt.’ In eerste instantie maakte ze een simpele lijntekening van hoe migraine voelt. ‘Later heb ik die overgezet naar lino-druk, waardoor ze meer diepte kregen. Dat proces gaf me een andere manier om de ervaring te verbeelden.’

Herschrijven en schrappen

Herschrijven bleek een intensief en soms frustrerend proces. ‘Het is zwaar,’ geeft ze toe. ‘Je moet je ego telkens aan de kant zetten. Het is echt een nederig proces, omdat je elke keer weer moet gaan zitten en zeggen van: we gaan het toch weer helemaal opnieuw bekijken.’ Op een gegeven moment vroeg haar redacteur welke fragmenten echt essentieel waren. ‘Ik had zoveel onderzoek gedaan dat ik alles erin wilde stoppen. Maar mijn redacteur liet me terecht zien dat compleet zijn niet het doel is.’ Uiteindelijk werd het een kwestie van wegstrepen. ‘Het is echt veel schrappen, en het gewoon helemaal terug trimmen naar de kern.’

Het schrijfproces: intuïtie boven routine

Veel schrijvers zweren bij een strak schrijfschema, maar dat werkt niet voor Schouten. ‘Sommige mensen zetten een kookwekker en schrijven twintig minuten per dag. Bij mij werkt dat totaal niet.’ Haar schrijfproces is intuïtief. ‘Ik schrijf wanneer ik voel dat ik iets móét opschrijven. Vaak is dat een krabbel in mijn agenda, later werk ik dat uit.’ Zo groeide Nachtschade organisch. Het kreeg langzaam vorm op momenten van inspiratie in plaats van een vastomlijnd schrijfplan. ‘Zoals je wel vaker hoort bij debutanten: het voelde als een boek dat er eerst uit moest, voordat ik iets anders kon schrijven.’

Toch betekent dat niet dat er geen structuur in het schrijfproces zat. ‘Op een gegeven moment had ik een eerste versie waar ik tevreden over was en ging ik op zoek naar een uitgever.’ Uiteindelijk kwam ze bij Van Oorschot terecht. ‘Niet omdat ze het hoogste bod deden, maar omdat ik met de redacteur direct een klik voelde.’ Dat bleek een gouden greep. ‘Zij pikte feilloos de dingen eruit waar ik onzeker over was. Het einde, bijvoorbeeld. Ik wilde daar het liefst niet naar kijken, maar zij haalde het meteen naar voren. Eigenlijk dus heel goed, want daardoor kon ik niet onder die onzekerheden uit.’

Van manuscript naar de wereld

Na jaren van schrijven was Nachtschade eindelijk een tastbare realiteit. ‘Het is natuurlijk nog echt nieuw,’ vertelt Schouten lachend. ‘Je werkt er zo lang aan, en in die tijd bestaat het boek vooral in jouw hoofd en op je laptop. Pas als het uit is, wordt het iets wat andere mensen kunnen vasthouden en er een mening over kunnen vormen. Dat is een heel vreemde maar ook leuke ervaring.’ Haar werk werd al snel opgepikt. Soms onverwacht. ‘Laatst kwam ik erachter dat mijn boek als leestip op een Vlaams platform voor hoofdpijnpatiënten stond. Dat wist ik niet eens!’ Dit soort toevallige ontdekkingen maken de publicatiefase spannend en onvoorspelbaar.

Naast het verschijnen van recensies en online vermeldingen, had Schouten ook haar eerste radio-optreden. Ze werd uitgenodigd bij Opium voor een kort interview. ‘Radio is interessant omdat het echt om de inhoud draait. Het maakt niet uit hoe je erbij zit of eruitziet – alleen wat je zegt telt.’ Ondanks de beperkte tijd voelde het interview oprecht. ‘Dit was wel voor herhaling vatbaar. Als ik opnieuw word uitgenodigd, zeg ik zeker ja.’

Wat komt hierna?

Nu Nachtschade af is, kijkt Schouten vooruit. ‘Ik wil ooit een boek zonder plot schrijven,’ zegt ze enthousiast. ‘Ik hou van boeken waarbij je niet precies kunt uitleggen waar ze over gaan. Maggie Nelson doet dat geweldig, of After Sappho van Selby Wynn Schwartz.’ Of dat haar volgende boek wordt, weet ze nog niet. ‘Ik wil alleen schrijven als ik die urgentie voel. Als lezer wil ik dat altijd zelf voelen, dus dat wil ik als schrijver ook hebben.’ Maar het creatieve proces gaat gewoon door. ‘Ik heb ideeën genoeg,’ zegt ze. ‘Maar ik wil er pas aan beginnen als ik echt voel dat ik dat moet gaan schrijven.’

Met haar debuut heeft Emma Laura Schouten een krachtig literair statement gemaakt. Nachtschade is niet alleen een roman over migraine, maar een verbluffende verkenning van hoe taal pijn kan vangen en vormgeven.

Emma Laura Schouten – Nachtschade. Uitgeverij Van Oorschot, Amsterdam.