De geheimen van het dichten

Een column van dichter en schrijver Victor Schiferli over de geheimen van Haiku.

De zegening van de haiku

Kun je een gedicht leren schrijven? Ik heb het me vaak afgevraagd. Misschien is het gewoon niet de goede vraag. Als je zou zeggen: kan iedereen een gedicht schrijven dat publicabel is in een literaire uitgave – nee, dat geloof ik niet. Daarvoor is een bepaalde visie en talent nodig dat je nu eenmaal moet hebben, zoals ook niet iedereen kan leren om profvoetballer te worden. Maar een gedicht schrijven dat aan alle technische normen voldoet, dat is denk ik wel mogelijk. En wie lang genoeg doorzet en zelf bezeten genoeg is van de merkwaardige drang om het leven in versvorm te vangen wordt vanzelf wie weet op een gegeven moment een dichter.

Zelf heb ik veel gehad aan de paar colleges Creatief Schrijven die ik einde jaren tachtig volgde aan de Hogeschool Holland in Diemen. We moesten ons onder andere beproeven in het genre van de haiku: een onder dichters een altijd wat lacherig onderwerp, die Japanse vorm met drie regels. De haiku-schrijver is een beetje een fröbelaar, dat is eigenlijk het idee. Maar ik heb er nog altijd veel aan, omdat het me de basis van het schrijven bijbracht. De opdracht was: schrijf een gedicht van drie regels, waarvan de eerste regel vijf, de tweede zeven en de derde vijf lettergrepen heeft. Vermijd elke beschrijving van gevoel, vermijd persoonlijke voornaamwoorden (vooral “ik” is uit den boze), vermijd elke subjectiviteit.

Dat maakte van het schrijven een puzzel: je moest op zoek gaan naar beelden die iets uitdrukten, een gevoel bijvoorbeeld, maar zonder dat te benoemen. ”Treurnis”? Verboden. Maar: “Bladeren op de treinrails”? Dat is al beter. En zo ging het verder. “Een koelkast in de mist” deed het goed (geen “verlaten koelkast in de mist”: teveel emotie). Elk woord dat je niet nodig had moest eruit, net zo lang tot het klopte. En de metronoom bij dit alles was het metrum: want je zat aan de lettergrepen vast die dicteerden wat wel en niet mogelijk was. Het stuurde je vanzelf de goede kant op.

Natuurlijk klinkt dit streng en vormvast, maar het is bij poëzie noodzakelijk om te weten wat de basis is voor je je eigen stem vindt. Je kunt later zo vrij schrijven als je wilt, zoveel ik en gevoelens gebruiken als je maar wilt, zo lang je maar weet dat dit alleen mogelijk is als je de techniek hebt om de valkuilen te vermijden die voor iedereen altijd op de loer liggen. De haiku is een van de beste manieren om je van die valkuilen bewust te maken.

| Victor Schiferli