Anja Sicking: ‘Uiteindelijk is iedere zin die je schrijft belangrijk – daarmee maak je een verhaal.’
In februari verscheen het boek De Visionair van Editio-tutor Anja Sicking. Het boek confronteert ons met onze steeds groeiende afhankelijkheid van kunstmatige intelligentie. Editio sprak met Anja over de thema’s in De Visionair, haar schrijfproces en inspiratiebronnen.
Waarom heb je besloten te schrijven over kunstmatige intelligentie, in relatie tot de mens?
De roman gaat naar mijn idee in de eerste plaats over de liefde. Het gebrek aan logica waar Roemer, de hoofdpersoon, mee te maken krijgt als hij voor het eerst verliefd wordt, vormt een contrast met de uit nullen en enen opgebouwde wereld van artificiële intelligentie, waarin hij ook verkeert. Er vindt een botsing binnen in hem plaats. Met deze botsing hebben wij momenteel misschien allemaal te maken. Nu taken en beslissingen door artificiële intelligentie van ons worden overgenomen, roept dat bij mij de vraag op wat ons nu precies menselijk maakt. De grenzen van de mens verschuiven. Welk deel van ons is niet in cijfers te vertalen? In statistieken? Is er wel een deel van ons dat je niet kan omzetten in cijfers, of zijn wij toch biochemische algoritmes?
Begon je idee voor het boek bij deze thema’s, of juist bij de hoofdpersoon?
Het schrijven van een roman is voor mij een chaotisch proces. Ik zou over veel thema’s en personages willen schrijven, maar daar heb ik geen tijd voor. Soms dringt één personage zich meer op dan een ander. Ik verbind me er in mijn verbeelding mee, al voordat ik begin.
Ik kan het thema en het personage niet helemaal van elkaar scheiden. Bij het lesgeven kan zoiets wel nuttig zijn, omdat je iets wilt uitleggen, maar bij het schrijven zijn het thema en het personage met elkaar verbonden. Als ik schrijf, denk ik niet na over zoiets als een thema. Ik werk intuïtief. Pas bij het herschrijven denk ik na. Het is moeilijk om tegelijk iets te creëren en te bekritiseren of analyseren, dat kan je beter achteraf doen.
In hoeverre denk je het verhaal uit, voordat je gaat schrijven?
Ik heb geen vaste methode om een verhaal te schrijven, dan zou ik mijn interesse ervoor verliezen. Ik heb wel een opzet proberen te maken voor dit verhaal, maar die ben ik kwijtgeraakt. Blijkbaar was die niet zo belangrijk meer. Ik zag sommige delen van de roman voor me voordat ik die had geschreven, ik was er in mijn verbeelding al geweest, maar andere stukken bleven lange tijd mistig. Ook veranderde de handeling tijdens het schrijven. Zo had ik bijvoorbeeld een bepaalde afloop in mijn hoofd, maar uiteindelijk, toen ik bij het slot was aanbeland, ging het schrijven niet goed meer. Ik heb dat eerste idee toch uitgewerkt, met mijn hoofd door de muur, maar uiteindelijk voor een andere afloop gekozen. Ik kon het slot dat ik had bedacht domweg niet geloofwaardig opschrijven. Ik vond dat het personage op wie ik het meest gesteld was geraakt, recht had op een zeker geluk.
Waardoor laat jij je inspireren tot het schrijven van een nieuw verhaal?
Hier zou ik graag George Orwell aanhalen. Hij zei dat hij vaak werd aangezet tot schrijven door een gevoel van onrechtvaardigheid. Dat herken ik. De gigantische techbedrijven die er nu zijn, vergroten het verschil tussen rijk en arm in hoog tempo, terwijl dat verschil toch al enorm is. Elon Musk is op dit moment de rijkste man ter wereld, nog nooit in de geschiedenis was er iemand zo rijk. Jeff Bezos, de nummer twee, was lange tijd CEO van een bedrijf (Amazon) waarvan 1/3 van de medewerkers in de VS niet kon rondkomen zonder hulp van de voedselbank. Als ik dan lees dat er in Rotterdam mogelijk een historisch brug moet worden afgebroken omdat Bezos zijn nieuwe, gigantisch grote jacht er niet onderdoor kan, dan roept dat woede bij me op. Tegelijk is het ook interessant. Wie ben je als je vindt dat jij recht hebt op zoveel en een ander op zo weinig? Hoe denk je dan?
Dat is ook het mooie van fictie: dat je de psychologie van een personage, diens innerlijk leven, kan verbinden met de actualiteit, of met de geschiedenis, met de grote gebeurtenissen in ieder geval.
Waar moet volgens jou een idee aan voldoen om een verhaal waardig te zijn?
Ik denk dat het eerder om de uitwerking van een idee gaat dan om het idee zelf. Uiteindelijk is iedere zin die je schrijft belangrijk, daarmee maak je een verhaal. Je kan een goed idee verpesten door wat er in je verhaal gebeurt saai, of in voor de hand liggende zinnen op te schrijven en je kan een matig idee briljant uitwerken.
Ga je in het schrijfproces alleen te werk, of laat je anderen meelezen met je verhaal?
Ik werk graag eerst lange tijd alleen. Mijn eerste versie van een roman is vaak slordig geschreven, ik heb geen meelezer nodig om dat te zien. Ik herschrijf veel, misschien wel meer dan ik schrijf. Ook dat doe ik graag alleen. Pas als ik denk dat het goed is, laat ik mijn verhaal aan iemand lezen, vaak aan een collega. Ik heb meelezers nodig omdat ik soms denk dat iets er staat, wat er niet staat. Of omdat er inconsequenties in mijn werk voorkomen.
Hoe groot is de invloed van je redacteur geweest op het uiteindelijke verhaal?
Ik probeer altijd goed te luisteren naar wat een redacteur zegt, zonder te reageren, zodat ik echt begrijp wat er wordt bedoeld. Dat wil niet zeggen dat ik een advies altijd opvolg. Er is commentaar dat me raakt en er is commentaar dat ik naast me neerleg. Zo wilde een redacteur eens dat ik mijn hele roman van de verleden tijd zou omzetten naar de tegenwoordige tijd. Dat vond ik onzin. Niemand vindt een boek goed of slecht omdat het in de tegenwoordige of verleden tijd is geschreven.
Met een andere redacteur sprak ik lang over de denkwereld van mijn hoofdpersoon, die toen nog op de middelbare school zat. Soms probeerde ik te genuanceerd te zijn, dat klopte niet helemaal bij zo’n jong iemand, het mocht allemaal wel iets rechtlijniger, die gedachtegang van mijn hoofdpersoon. Dat commentaar hielp me verder. Ik herinnerde me weer beter hoe ik zelf was toen ik jong was. Ik geloof dat ik op mijn veertiende vond dat ik begreep hoe de wereld in elkaar stak, iets wat ik nu natuurlijk nooit meer zou zeggen. Die redacteur bracht me met die opmerking terug naar vroeger, toen kon ik van daaruit verder schrijven.
Heb je een tip voor de beginnend schrijver die twijfelt of zijn of haar idee een verhaal waardig is?
Ik denk niet dat er één goede manier is om te schrijven die voor iedereen werkt. De literatuurgeschiedenis bewijst dat dat niet zo is. Mijn tip zou zijn: lees en herlees vooral veel. Onderzoek waarom je een verhaal goed vindt, of waarom niet. Hoe zit het in elkaar? Probeer dat te verwoorden. Praat over een verhaal met anderen, wordt een betere lezer. Schrijven is lezen.